دردهای سوریه در آستانه سرانجام؟ - چاپار بلاگ

به گزارش خبرنگاران، روزنامه گاردین در گزارشی با اشاره به مذاکرات صلح سوریه در آستانه نوشته است: طرفین اصلی در جنگ داخلی وحشیانه سوریه که اکنون به پایان ششمین سال خود نزدیک می شود، فردا برای برگزاری دور جدیدی از مذاکرات صلح در آستانه دیدار می کنند.

این نشست که به همت روسیه و ترکیه و با حمایت ایران برگزار خواهد شد، تازه ترین تلاش ها برای تغییر فاز درگیری سوریه به مذاکره است. این درگیری تا به امروز جان حدود نیم میلیون تن را گرفته و نیمی از جمعیت 22 میلیونی آن آواره شده اند. با این حال، تلاش های پیشین دستاورد اندکی به همراه داشته و طیف گسترده ای از موضوعات از جمله عدم اعتماد، عدم وجود منفعت در مذاکره و یا عدم حضور بازیگران قدرتمند سوریه و حامیان خارجی آنها مانعی بر سر آن تلاش ها بوده است.

تازه ترین تلاش ها پس از تغییر عمده توازن قدرت در عرصه میدانی سوریه رخ می دهد که ممکن است راهگشایی در مذاکرات باشد. نشست مذکور حمایت بازیگران بین المللی را به همراه دارد که پول و تسلیحات آنها فرایند پیشرفت جنگ را شکل داده است و به دنبال آتش بسی انجام می شود که از اواخر دسامبر درگیری ها را در بیشتر مناطق این کشور محدود کرد و به فرایند اعتمادسازی کمک کرد.

اما بسکمک از طرفین مهم دعوت نشده و یا از حضور امتناع کرده اند و اکنون هم تنشی وجود دارد درباره اینکه چه کسانی باید سر میز مذاکره حضور داشته باشند.

یکی از مسائلی که احتمالا تمام شرکت کنندگان روی آن اتفاق نظر دارند این است که حتی اگر فرایند مذاکرات به خوبی پیش برود، هر نتیجه ای که حاصل بشود تنها گام های کوچکی در جهت پایان درگیری پیچیده و افراطی سوریه است.

چرا اکنون؟

اواخر سال گذشته میلادی بود که اپوزیسیون سوریه کنترل شرق حلب را از دست داد؛ منطقه ای که اصلی ترین پایگاه شهری آنها بود. حلب که پیش از جنگ قطب فرهنگی و مالی سوریه محسوب می شد، از سال 2012 میان نیروهای دولتی و شورشیان سوری تقسیم شده بود.

نیروهای وفادار به بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه نهایتا به این بن بست پایان دادند و پس از ماه ها عملیات و بمباران هوایی روسیه و سوریه و در نهایت اعزام نیروهای زمینی، کنترل شرق حلب را در اواخر سال گذشته میلادی به دست گرفتند.

این عملیات به شدت موجب تقویت جایگاه اسد شد؛ آن هم در شرایطی که او سال 2015 تنها چند هفته با از دست دادن کنترل دمشق و احتمالا کل این کشور روبه رو شده بود. قدرت های خارجی که از اپوزیسیون طرفداری می کنند و زمانی خواستار عزل او به عنوان یک پیش شرط بودند، پذیرفته اند که درخواستشان به لحاظ سیاسی دیگر ممکن نیست.

انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهوری آمریکا هم بیش از پیش چشم انداز آینده را برای اپوزیسیون از بین برده است. پیش از او باراک اوباما، اسد را محکوم می کرد و کمک های سیاسی و نظامی محدودی در اختیار اپوزیسیون میانه رو قرار می داد. اما ترامپ گفته است که تمرکز او در سوریه بر مبارزه با داعش خواهد بود و درباره همکاری نزدیکتر با روسیه در این زمینه سخن گفته است.

همزمان حامیان خود اسد خصوصا روسیه نسبت به هزینه های مالی و سیاسی کمپین خودشان نگرانی روزافزون دارند. مسکو تمایل دارد که روی مبارزه با داعش متمرکز باشد و اکنون که حکومت اسد تضمین شده است، به نظر می رسد که مایل باشد تا سازش هایی درخصوص شکل آینده سوریه انجام دهد.

ترکیه هم که از حامیان اصلی گروه های اپوزیسیون است، ظاهرا تمایل دارد تا توافق صلحی برقرار شود. آنکار در دوره تجدید روابط حسنه با روسیه است و به نظر می رسد که پذیرفته باشد که اسد خواهد ماند و به جای آن روی این مساله متمرکز است که تنش های سوریه بیش از این کشورش را درگیر نکند.

ترکیه اکنون میزبان حدود سه میلیون آواره سوری است که هزینه های دولت آنکارا را هم افزایش داده است. این کشور به صورت روزافزونی هدف حملات داعش قرار گرفته که می توان به حملات شب سال نوی میلادی در کلوب شبانه استانبول اشاره کرد که ترک ها را به هراس انداخته و سرعت رشد صنعت گردشگری آن را گرفته است.

آنکارا همچنین نگران است که کردهای کشورش به پیروی از موفقیت کردهای سوریه در مبارزه با داعش در سراسر این مرز، فعالیت هایی را ضد دولت انجام دهند.

چه کسانی در مذاکره آستانه حضور دارند؟

در مذاکرات مذکور مقام هایی از دولت اسد، برخی از گروه های اپوزیسیون تحت حمایت ترکیه که با او تحت عنوان ارتش آزاد سوریه می جنگند و قدرت های خارجی که نقشی اساسی در این درگیری دارند. این مذاکرات در اصل با تلاش ترکیه و روسیه برگزار خواهد شد، که اکنون در پایان دادن و یا دست کم محدود کردن این خشونت ها منافع مشترکی دارند. ایران هم که از دیگر حامیان اصلی اسد است، همچنین از مذاکرات حمایت کرده و هیاتی اعزام می کند.

مسکو هم در آستانه مراسم تحلیف ترامپ، دعوتنامه ای برای مقام های آمریکایی ارسال کرد تا به این نشست بپیوندند و احتمالا سفیر آنها در قزاقستان در نشست حاضر خواهد شد. ایران با دعوت از آمریکا مخالف بوده و معتقد است که این کشور نقش مخربی در درگیری سوریه ایفا کرده است.

چه کسانی حاضر نیستند؟

به رغم آنکه هیات های عالی رتبه ای از مسکو، آنکارا و دمشق در نشست حضور خواهند داشت اما چندین طرف مهم درگیری سوریه به آستانه نمی آیند. شاید مهمترین آنها داعش باشد. این گروه هرگز دعوت نشده و انتظار نمی رود که این اتفاق رخ دهد اما غیاب آنها یادآور این مساله است که هرگونه توافقی برای حصول صلح برای بیشتریت سوریه لزوما به معنای پایان جنگ برای سوریه نیست؛ کشوری که با نیم دهه درگیری ویران و فقیر شده است.

گرچه ممکن است داعش پس از دو سال حملات هوایی تحت رهبری آمریکا و از دست دادن کنترل اراضی با کمک ائتلاف گسترده ای از نیروهای محلی در جهت شکست قرار گرفته باشد اما هنوز به نیرویی از کار افتاده تبدیل نشده است.

داعش مبارزانی کارآزموده با مهارت های فنی و درآمدی مداوم از فروش نفت به اسد دارد. تصرف مجدد شهر تاریخی پالمیرا آن هم چند ماه پس از آنکه مردم جشن آزادسازی آن را با کمک نیروهای روسی گرفتند، نشان می دهد که این گروه هنوز قادر است در میدان نبرد نیرومند باشد.

علاوه بر داعش، دو مورد از بزرگترین گروه های اپوزیسیون شامل احرار الشام و جبهه فتح الشام که مناطق بزرگی از اراضی تحت کنترل اپوزیسیون را در دست دارند، غایب خواهند بود. جبهه فتح الشام دعوت نشده است و پس از آنکه رهبر آن مذاکرات آستانه را خیانت آمیز توصیف کرد، گروه احرار الشام که زمانی متحد آن بود هم گفت که در نشست شرکت نخواهد کرد. احرار الشام گفته است که یکی از علل این تصمیم، ادامه فعالیت نظامی روسیه و سوریه و دلیل دیگر این بوده است که نمی خواسته جبهه فتح الشام منزوی شود.

نیروهای کرد هم احتمالا به امر ترکیه در این نشست حضور ندارند و این در حالی است که آنها در مبارزه با داعش نقش بسیار مهمی ایفا می کنند. نیروهای آنها جزو اولین هایی بودند که جلوی پیشرفت نظامی داعش را گرفتند و این مساله در نبرد کوبانی در اواخر سال 2014 به اوج خود رسید. آنها همچنین بخش حیاتی ائتلافی هستند که با کمک هوایی آمریکا به سمت رقه، پایتخت خودخوانده داعش حرکت می کنند.

سایر حامیان خارجی این اپوزیسیون انتظار نمی رود که در آستانه حضور داشته باشند. ظاهرا معاون وزیر امور خارجه روسیه اخیرا گفته است که حضور عربستان و قطر تنها زمانی مورد بحث قرار می گیرد که آنها دست از حمایت از ستیزه جویان بردارند.

چرا قزاقستان؟

نشست های پیشین با موضوع برقراری صلح در سوریه با نظارت سازمان ملل متحد در ژنو برگزار شد. این تلاش ها آشکارا به شکست انجامید و چیزی جز وعده های توخالی که به سرعت از بین رفت و آتش بس هایی که به سرعت نقض می شد، بر جای نگذاشت. این جهت جدید به سمت آستانه، نشان دهنده آن است که دو طرف توازن قدرت تلاش دارند میانجی مذاکرات شوند و امید دارند که شروعی تازه به پایانی مذاکره شده برای رنج سوریه بینجامد.

آیا این می تواند آغازی بر پایان جنگ سوریه باشد؟

متاسفانه بسیار غیر محتمل است که مذاکرات مذکور حاصلی جز چند گام رو به جلو در فرایند مذاکره شده باشد. هنوز تعیین نیست که گروه ها امید دارند به چه چیزی دست پیدا کنند؛ البته به غیر تمدید آتش بس که در کوتاه مدت به نجات جان انسان ها کمک می کند اما نمی تواند مسائل بزرگتری که این درگیری ایجاد کرده است، حل نماید.

اگر آنها بتوانند به سمت حصول توافق پیش بفرایند، غیبت دو گروه اپوزیسیون پرنفوذ و کردها سوالات بسکمک درباره چگونگی اجرایی شدن آن در عمل بر جای می گذارد. علاوه بر این، توافق احتمالی حتی به معنای پایان بحران آوارگان سوری نخواهد بود. بسکمک از کسانی که از ترس فرار کردند، تمایلی به بازگشت نشان نمی دهند.