آشنایی با عوارض خطرناک سیاه دانه - چاپار بلاگ

به گزارش خبرنگاران، هاشم یاوری، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در خصوص خواص سیاه دانه تحقیقاتی انجام داده که در ادامه به آن می پردازیم:

سیاه دانه با نام علمی Nigella sativa گیاه گلداری، یکساله از خانواده آلاله Ranunculacea می باشد. این گیاه با دوره زندگی کوتاه مدت، مخصوص نواحی نیمه خشک است.

سیاه دانه گیاهی با ارتفاع تقریبی 60 سانتی متر، با برگ های سبز خاکستری و نخی شکل است. در حالت طبیعی گل ها به رنگ آبی و دارای 5 گلبرگ به عرض 2/5 سانتی متر به رنگ سفید شیری با کناره مایل به آبی است. دانه ها معمولاً کوچک (5-1 میلی گرم) و دارای رنگ خاکستری تیره یا سیاه هستند.

سیاه دانه که با نام های سیاه تخمه، شونیز و کمون هندی نیز شناخته می گردد، دارای زمینه تاریخی و مذهبی در بین اقوام و ملل مختلف است، به طوریکه میلیون ها نفر در نواحی مدیترانه و شبه قاره هند روزانه از روغن دانه آن در پیشگیری طبیعی و یا درمان بیماری ها استفاده می نمایند.

بیشترین کشور های فراورینماینده این گیاه، مصر، هند، پاکستان، عراق و ترکیه هستند، در ایران نیز به فراوانی در اصفهان، اراک و خراسان پرورش می یابد. در ادامه به برخی از خواص متنوع و خارق العاده این گیاه با ارزش اشاره خواهیم نمود.

سیاه دانه برای دیابت

نتایج آنالیز های علمی حاکی از تأثیر عصاره سیاه دانه بر میزان گلوکز سرم است. مکانیسم های احتمالی که برای اثر مذکور بیان شده عبارتند از:

افزایش فراوری انسولین از سلول های بتا پانکراس

کاهش گلوکونئوژنز (یکی از جهت های داخل سلولی فراوری گلوکز) در کبد

افزایش حساسیت سلول های کبدی به انسولین

یافته های حاصل از مطالعات حیوانی نشان داده اند که عصاره سیاه دانه باعث کاهش جذب گلوکز از روده می گردد و میزان تحمل گلوکز را افزایش می دهد.

ساز و کار این اثر سیاه دانه، تنظیم عملکرد انتقال دهنده سدیم گلوکز-1 (SGLT-1) که یک انتقال دهنده مهم گلوکز در روده است، عنوان شده است.

خواص آنتی اکسیدانی سیاه دانه

خاصیت آنتی اکسیدانی سیاه دانه به علت وجود ترکیبات مختلفی نظیر: کوئرستین، کامفرول، گالاکتوزیل، تی آنتول، ترپنئول و تیموکینون می باشد.

فلاونوئید ها و سایر ترکیبات مذکورِ موجود در سیاه دانه علاوه برکاهش پراکسیداسیون لیپید ها و بهبود فعالیت آنزیم های شرکت نماینده در دفاع آنتی اکسیدانی بدن مانند گلوتاتیون پراکسیداز (GPx)، گلوتاتیون ردوکتاز (GR)، سوپر اکسید دیسموتاز (SOD) و کاتالاز (CAT)، مانع تشکیل رادیکال های آزاد مخرب سلامتی نیز می شوند.

ترکیبات مختلف سیاه دانه اثر هم افزایی دارند. سیاه دانه در اثر ترکیب با آهن، مانع اکسیداسیون آن می گردد.

در بسیاری از بیماری ها مانند سیروز کبدی یا آسیب های کبدی ناشی از عفونت و مواد شیمیایی که در آن ها رادیکال آزاد فراوری می گردد، عمل آنتی اکسیدانی سیاه دانه می تواند بسیار مفید واقع گردد.

سیاه دانه و سلامت قلب

تأثیر عصاره و ترکیبات سیاه دانه بر سیستم قلبی عروقی به طور مستقیم و غیرمستقیم به وسیله سیستم های کولینرژیک و تریپتامینرژیک است. از روغن سیاه دانه در طب ایرانی به عنوان یک دارو کاهنده فشار خون یاد می گردد.

لینولئیک اسید به عنوان عمده ترین اسید چرب غیر اشباع موجود در روغن سیاه دانه، در متابولیسم بافتی و ساخت پروستاگلاندین ها (یکی از مهم ترین واسطه های شیمیایی در داخل بدن) مؤثر بوده و باعث کاهش فشار خون و انقباض عضلات صاف می گردد.

بعلاوه پژوهش های حیوانی اثبات نموده اند عصاره سیاه دانه اثر مهاری قوی بر تعداد ضربان های قلب و قدرت انقباضی آن دارد که ممکن است به علت مهار فعالیت کانال های کلسیم یا باز شدن کانال های پتاسیم باشد.

سیاه دانه و خواص آنتی میکروبیالی

اثر ضد قارچی روغن سیاه دانه با محتوای کینون ها (تیموکینون و تیموهیدروکینون) مرتبط دانسته می گردد. این ترکیبات با ایجاد کمپلکس برگشت ناپذیر با پروتئین های هسته، باعث غیر فعال شدن پروتئین ها می شوند.

همچنین تیموکینون به پلی پپتید های دیواره سلولی، آنزیم ها و پروتئین های محصور شده در غشای پلاسمایی متصل شده و باعث از دست رفتن عملکرد آن ها و بازدارندگی از رشد قارچ ها می گردد.

علاوه بر مطالب گفته شده مکانیسم اثر تیموکینون، بازدارندگی آن از سنتز RNA (ماده ژنتیک درون سلولی مسئول اصلی فراوری مثل و تکثیر سلول های باکتریایی) و انواع پروتئین در باکتری هاست.

آلفا پینن موجود در روغن سیاه دانه نیز دارای فعالیت ضد باکتریایی بسیار مؤثری می باشد.

سیاه دانه و سرطان

دانشمندان فعالیت های ضد توموری تیموکینون و تیموهیدروکینون موجود در سیاه دانه را مورد ارزیابی گوناگون قرار داده اند و به این نتیجه رسیده اند که این دو ترکیب، موجب کاهش 52 درصدی در سلول های سرطانی می گردد.

دانه های سیاه دانه به غیر از اینکه غنی از مواد مفید مختلفی هستند، دارای مکانیسم های منحصر به فردی برای پیشگیری و درمان سرطان هستند:

مبارزه با تکثیر سلول های سرطانی

القای آپوپتوز (مرگ برنامه ریزی شده سلول)

جلوگیری از رشد سرطان در داخل چرخه سلولی

ضد متاستاز (جلوگیری از گسترش و مهاجرت سلول های سرطانی از بافتی به بافت دیگر بدن)

ضد آنژیوژنز (ضد رگ زایی- جلوگیری از ایجاد رگ های خون رسان در درون تومور ها و جلوگیری از رشد آنها)

عوارض خطرناک سیاه دانه

عوارض سیاه دانه: حساسیت پوستی

یکی از مضرات سیاه دانه، حساسیت پوستی (یک واکنش منفی به یک ماده آلرژی زا یا محرک) است، فقط دست زدن ساده به سیاه دانه ممکن است در برخی از افراد حساس، باعث خارش و ایجاد دانه های پوستی قرمز در پوست گردد.

عوارض سیاه دانه: افت فشارخون

سیاه دانه می تواند فشار خون را تا حد افت شدید پائین بیاورد، به خصوص اگر همراه داروی ادرارآور یا داروی ضد فشارخون مصرف گردد. این مسئله می تواند باعث خستگی، تهوع، تاری دید، تنفس کم عمق، سرگیجه، سردرد و از دست دادن هوشیاری گردد.

سیاه دانه و بارداری

زنان باردار حتی الامکان نباید سیاه دانه مصرف نمایند، زیرا سیاه دانه ممکن است انقباض عضلات رحم را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین بهتر است در هنگام بارداری از خوردن این دانه سیاه خودداری کرد.

منبع: بهداشت نیوز