گلدی گینه ماه عزا یا حسین (ع) - چاپار بلاگ

به گزارش خبرنگاران، محرم برای مردم آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل از چند روز قبل با برگزاری مراسم خاص در تک تک شهرهای این استان ها آغاز شده است و بیرق عزای حسینی(ع) در گوشه گوشه شهر رسیدن ماه محرم را نشان می دهد.

• اعلام عزا در تبریز

عزای حسینی(ع) در تبریز و دیگر مناطق آذربایجان شرقی از دیرباز تاکنون با آیین های مختلفی همراه است. مردم حسینی این دیار اعتقاد ویژه ای به تک تک رسوم ماه های محرم و صفر دارند و هر سال سعی می نمایند این آیین ها با تمام جزئیات برگزار شوند. این ایام سراسر شور و شعور در هر گوشه از این شهر با آداب و رسوم متفاوتی آغاز می گردد. یکی از نخستین آیین های آغاز عزای حسینی در شهر تبریز، مراسم اعلام عزا است.

در این مراسم عزاداران حسینی گرد هم می آیند و در قالب هیات های عزاداری به خوانش اشعاری می پردازند که نشان دهنده آغاز ماه محرم است. پیش از دوره قاجار تکیه هایی در شهر تبریز وجود داشته که اغلب آنها میزبان این مراسم بوده اند. اکنون این مراسم در مساجد شهر برگزار می گردد. عموما زمان برگزاری این مراسم قبل از رویت هلال ماه محرم است و با اشعاری از این دست آغاز عزای حسینی اعلام می گردد: گلدی گئنه ماه عزا یا حسین/ شیعه لرین گییدی قرا یا حسین، گئنه ماه محرم تازه لندی/ حسین یاده دوشوب غم باره لندی، ارکان دین و ایمان ویران اولوب بوای دا/ پیغمبر اوغلی قانه غلتان اولوب بوای دا. هیات های سه گانه محله های تاریخی شهر تبریز (عرب، عجم و زنجیرزن) این مراسم را برگزار می نمایند.

آغاز عزای سیدالشهدا(ع) در شهرهای دیگر آذربایجان از جمله اسکو، آذرشهر و خصوصا مراغه با مراسم علم بندی همراه است. تمام هیات های عزاداری در مقابل مسجد جامع شهر جمع می شوند و علم های خود را در این مکان نصب می نمایند. مراسم علم بندی شهرستان مراغه در فهرست آثار معنوی ایران ثبت شده است و مردم این شهر هر سال با حضور پرشور خود این مراسم را پرشورتر از سال گذشته برگزار می نمایند. این مراسم در شهر مراغه از روز سوم ماه محرم آغاز می گردد و تا سرانجام ماه صفر ادامه دارد. هیات های عزاداری معمولا در کنار این علم به برگزاری مراسم خود می پردازند.

از دیگر آیین هایی که در شهرهایی مانند اردبیل و تبریز برگزار می گردد، مراسم تشت گذاری است. این آیین از ریشه دارترین رسوم عزای حسینی است که بعضی مورخین قدمت آن را به دوره صفوی می دانند. مراسم سنتی تشت گذاری در آخرین روزهای ماه ذی الحجه برگزار می گردد و عزاداران حسینی با این مراسم آمادگی خود را برای حضور در سوگ سیدالشهدا(ع) نشان می دهند. این مراسم در گذشته با قرار دادن یک تشت پرآب در فضایی باز - مثلا مقابل مساجد جامع - و عزاداری حول محور آن برگزار می شد و مردم با دست زدن به این آب تبرک می جستند. آیین های مختلفی در مراسم تشت گذاری برگزار می شده است که بسیاری از آنها هنوز هم در شهرهای مختلف آذربایجان اجرا می گردد. مثلا در بعضی از مناطق نوجوانان کم سن و سال پیاله های کوچکی را از این آب پر می نمایند و العطش می گویند. این تشت پر از آب می تواند نمادی از رود فرات، یا مشک سقای کربلا یا ماجرای تقسیم آب امام حسین(ع) با سپاهیان حر بن یزید ریاحی باشد.

• توسل به دسته های عزاداری

استقبال از ماه محرم در دیار آذربایجان غربی میان شیعه و سنی و حتی اقلیت های دینی آداب و رسوم خاصی دارد. مراسم اعلان عزا، آیین تشت گذاری، زنجیرزنی، راه اندازی دسته های عزاداری و دادن نذری بخشی از آداب مردم این منطقه در ماه محرم است. در اعتقادات محلی مردم این استان توسل به دسته های عزاداری برای دریافت شفای بیماران از سالار شهیدان صندلی ویژه ای دارد. یکی از مظاهر مدیریت سنتی و مذهبی در میان مردم شهرها و روستاها، مدیریت دسته باشی ها (سردسته ها) در هیات های مذهبی و عزاداری است که به شکل سنتی و بسیار منظم و موثر در مکان ها و مراسم عزاداری و سوگواری متجلی می گردد. دسته باشی ها افرادی سرشناس، معتمد و متدین هستند که داوطلبانه یا با رای و نظر مردم به ایفای وظیفه و نقش خود می پردازند.

مسئولیت هماهنگی برنامه های عزاداری هر دسته زنجیرزنی و مدیریت آن بر عهده این افراد است. این افراد دست اندرکار امور مختلف هیات های مذهبی و زنجیرزنی تلقی می شوند و اسباب و لوازم مورد احتیاج برای اجرای مراسم عزاداری را فراهم و مکان، راستا و نظم و انضباط دسته های عزادار را معین می نمایند. علاوه بر مساجد محلات امامزاده ها، قبرستان ها و مزار شهدا نیز از جمله مکان های برگزاری مراسم ماه محرم هستند که دسته های عزادار در روزهای تاسوعا، عاشورا و سومین روز شهادت حضرت امام حسین(ع) در آنجا به برگزاری مراسم عزاداری و زنجیرزنی می پردازند. در روزهای تاسوعا و عاشورا اکثر عزاداران شهر ارومیه برای عزاداری و زنجیرزنی در قبرستان معروف به آقا قبیری، آرامگاه سیدحسین عرب باغی و امامزاده محمد و ابراهیم تجمع و ساعاتی را در این مکان ها عزاداری می نمایند. در سایر شهرها و روستاهای شیعه نشین استان هم عزاداران، علاوه بر این که در مساجد محل عزاداری می نمایند، بخشی از این فرهنگ کربلایی را با حضور در زیارتگاه ها و بر سر مزار اموات و شهدا به نمایش می گذارند.

• تشت گذاری محرم در اردبیل

مردم اردبیل همزمان با 8 ذی الحجه، مصادف با شب شهادت مسلم ابن عقیل ، خود را مهیای عزاداری ماه محرم می نمایند. با فرارسیدن 27 ذی الحجه، برگزاری مراسم تشت گذاری در مساجد شهر آغاز می گردد و تا اول محرم ادامه می یابد. اولین تشت گذاری رسمی این شهر روز 27 ذی الحجه پس از نماز مغرب و عشا در مسجد جامع اردبیل انجام می گردد و در روزهای باقیمانده به آغاز ماه محرم، عزاداران محلات مختلف در بقیه مساجد از جمله مسجد اعظم، اونچی میدان (گازران)، سرچشمه، اوچدکان، طوی، عالی قاپو، پیرعبدالملک و اکثر مساجد شعب تابعه محلات شش گانه مراسم تشت گذاری برگزار می نمایند. با آغاز دهه محرم، دسته های عزاداری محلات اردبیل بر پایه نظم و انسجام خاصی در راستاهای سنتی به عزاداری می پردازند.

پایه نظم و ترتیب عزادارهای اردبیل تقسیم بندی محلات است. شهر اردبیل از قدیم به 6 محله تقسیم شده است که 3 محله حیدری و 3 محله نعمتی محسوب می شوند. هر کدام از این محلات نقش های نمادین بزرگ تر، میانه و کوچک تر را بر عهده دارند و برای هر کدام از آنها روز معینی برای حرکت دسته عزاداری معین شده است. حرکت این دسته ها برای عزاداری در بازار تاریخی شهر اهمیت خاصی دارد و پیشاپیش آنها بیرق بزرگ محله حمل می گردد. این بیرق ها بعضا بسیار قدیمی هستند و عمرشان به بیش از چند قرن می رسد و با دقت خاصی نگهداری می شوند. عزاداری در اردبیل با قوانین خاصی برگزار می گردد. در شب های اول ماه محرم اگر چندین دسته عزاداری به طور هم زمان به مسجد برسند، محل استقرار دسته ها داخل مسجد معلوم و معین است. چنانچه چندین شعبه تابعه از محلات شش گانه اردبیل با هم به مسجد برسند، در آن صورت طریقه نشستن آنها داخل مسجد مطابق ردیف محلات شش گانه خواهد بود و هر شعبه تابعه ای در محل خود می نشیند.