واکسیناسیون؛ چالش کیفیت حکمرانی - چاپار بلاگ

مرحله اول، دورانی مرارت بار و سخت است که در آن، نقش اصلی را بیش از دولت ها، آحاد مردم ایفا می نمایند؛ به طوری که همه چیز وابسته به میزان رعایت پروتکل های بهداشتی و فاصله گذاری اجتماعی توسط آنان است. نقش دولت در این مرحله، هرچند بسیار با ارزش، اما محدود به اطلاع رسانی، اعمال محدودیت ها و پشتیبانی های درمانی و حمایت های مقطعی معیشتی است.

در این مرحله، بیماری گاه آرام می گیرد و غرور و سرمستی می آفریند و گاه عصیان می نماید و بی رحمانه کشته می گیرد. اما در مرحله دوم، برنامه واکسیناسیون و اجرای آن، فعالیتی به غایت پیچیده است. به گونه ای که بخش صنعتی فراوری انبوه واکسن، بسیار عظیم تر از بخش پزشکی، بخش سازماندهی اجتماعی و نهادی آن به مراتب پیچیده تر از بخش صنعتی و بالاخره، بخش اجرایی آن، به عنوان فعالیتی برخوردار از دقت فنی بالا که باید در مقیاس های عظیم چند ده میلیونی و حتی چند صد میلیونی ظرف مدت کوتاهی به اجرا درآید، بسیار بسیار سختتر از بقیه ابعاد است که از قضا، به طورکامل با تصدی کامل دولت ها انجام می گردد. از این رو است که کیفیت نهاد های اداره نماینده کشورها، تعیین نماینده چگونگی خاتمه پیروزیت آمیز یا فاجعه بار این طغیان رخ نمایانه طبیعت خواهد بود.

طبیعی است که رعایت های فردی و محدودیت های مقرراتی مرحله اول، تابع عوامل متعدد رفتاری، روحی و شرایط معیشتی مردم است و در نتیجه در جوامع مختلف الگو هایی متفاوت دارد. کاربرد اعمال محدودیت ها و اثربخشی شعار هایی از قبیل ما در خانه می مانیم برای مدتی محدود است.

اگر این مرحله از مدتی طولانی تر گردد و جامعه احساس کند که رخت بربستن کرونا از کشور به این سادگی ها نیست و این بیماری در کشور ما، مانند بسیاری مسائل دیگر، وقتی می آید دیگر ماندگار می گردد، آن گاه رفتار ها در مقابل بیماری از زمانی به بعد ناسازگار با کنترل بیماری و غیر قابل مدیریت می گردد و نکوهش مردم و بازگرداندن آن ها به یک نظم مهارپذیر، نشدنی خواهد بود.

شکل گیری یک چشم انداز مثبت یا منفی نسبت به چگونگی حل مساله، نقشی بسیار مهم در سرنوشت این بلای عظیم دارد. شاید فاجعه ای که به دنبال تعطیلات نوروز امسال رخ داد و در پی آن، امروز هرکس در محیط اطراف خود، خبر فوت عزیزی را دریافت می نماید، ناشی از شکل گیری این چشم انداز باشد. گویی یک جمع بندی فراگیر شکل گرفت که ظاهرا این محدودیت ها تمام شدنی نیست و کرونا در میان مسائل عدیده کشور گم است و چشم انداز تعیینی برای خاتمه مساله متصور نیست. درنتیجه، ظرفیت روحی جامعه، محدودیت از این بیشتر را برنتابید.

الگوی جغرافیایی دنیای گسترش کرونا و شدت آسیب های آن، در مرحله تا قبل از فراوری انبوه واکسن، به جز دیر و زود بودن خسارات، کم و بیش در کشور های مختلف مشابه بود. هرچند در ابتدا عمدتا این کشور های پیشرفته بودند که درصد ابتلای بالا و نرخ مرگ و میر زیاد را به نمایش گذاشتند. اما امروز با گذشت حدود 14 ماه از شروع آن و ورود به مرحله فراوری واکسن، به تدریج الگویی متفاوت در حال شکل گیری است.

در شماری از کشور های پیشرفته تا خاتمه ماه قبل میلادی، گروه های قابل توجهی از جامعه، شامل جامعه پزشکی، بیماران خاص و گروه های سنی بالای 65 سال و حتی در بعضی موارد، درصد قابل توجهی از جمعیت در سنین پایین تر هم توانسته اند واکسن دریافت نمایند و روزانه در مقیاس های بعضا میلیونی، کار واکسیناسیون در حال اجرا است و درنتیجه، آمار خسارات در این کشورها، با سرعت نسبتا زیادی در حال کاهش است.

آنچه امروز در کشور های مختلف دنیا مشاهده می کنیم، شکل گیری تکاپویی ویژه برای تامین واکسن از سوی دولت ها است. آمار ها نشان می دهد که به عنوان مثال، دولت کانادا حدود 5 برابر، دولت آمریکا حدود 2 برابر و تعداد دیگری از کشور های اروپایی تا چند برابر جمعیت کشورشان واکسن پیش خرید نموده اند. گزارش های مختلف بین المللی نشان می دهد که تکاپویی زیاد از سوی دولت های دیگر کشور های دنیا نیز برای واکسیناسیون مردمشان از مدت ها پیش شروع شده و همه درصدد بوده اند که بتوانند در صف طولانی سفارش خرید، در جایی جلوتر قرار گیرند.

شدت این تکاپو به گونه ای است که کلیدواژه ای جدید تحت عنوان دیپلماسی واکسن با موضوع این موضوع که تامین واکسن، محور تعاملات میان کشور ها شده، ابداع شده است.

خلاصه آنکه امروز در سطح دنیا، واکسن کرونا، یک دغدغه قطعی به مقیاس یک یک مردم کره زمین است؛ بنابراین به نظر می رسد ظرف یک سال آینده، چگونگی تامین و تزریق واکسن درکشور های مختلف دنیا، به آزمون مهمی برای ارزیابی کیفیت حکمرانی آن ها بدل خواهد شد.

در کشور ما هنوز برنامه تعیینی برای واکسیناسیون اعلام نشده است و نمی توان فهمید که موضوع واکسن، در صف متراکم مسائل متعدد ریز و درشت، صندلی چندم را دارد. حتی تعیین نیست که هدف از واکسیناسیون تامین ایمنی فردی است که با تزریق شخصی و پراکنده واکسن به وسیله بخش خصوصی حاصل می گردد یا هدف، تامین ایمنی فراگیر است که فقط با موضوع دولت و در مقیاس انبوه قابل انجام است. درست مانند این است که امنیت جامعه را به جای آنکه به پلیس بسپاریم، مجوز استخدام محافظ شخصی صادر کنیم؛ بنابراین تعجب ندارد که در دنیای امروز، هرچند فراوری واکسن خصوصی است، اما به کارگیری آن در انحصار دولت ها است.

آنچه در خصوص کشورمان ذکر شد، نشانه هایی نگران نماینده حتی از مرحله ادراکی آن است که نگرانی های بعدی در خصوص چگونگی پیشبرد کار در ماه های آینده را به دنبال دارد. تا به امروز، هیچ کس نمی داند که در چه تاریخی امکان دریافت واکسن را خواهد داشت وعلاوه بر آن، تعیین نیست که احیانا حق انتخابی برای نوع واکسن، البته از میان انواع مجاز، وجود خواهد داشت یا خیر؟ توجه داشته باشیم که به موازات کوشش های زیاد برای واکسیناسیون، همچنان پدیده مهم میزان تمایل به دریافت واکسن در جوامع مختلف، از جمله جامعه ما هم وجود دارد.

به عنوان مثال، نظرسنجی های به عمل آمده از فرانسه و ژاپن، نشان می دهد که حدود نیمی از مردم این دو کشور، تمایل به واکسیناسیون ندارند؛ بنابراین اطمینان نسبی به نوع واکسن، برتمایل مردم به دریافت واکسن هم اثر می گذارد و این تمایل، خود بر قدرت مهار بیماری در زمان حال، اثر تعیین نماینده دارد. آنچه از دور می توان مشاهده کرد این است که هر از چندی خبری می رسد که چند ده هزار واکسن از کشوری وارد کشورمان شده است.

تعیین نیست که این میزان واکسن چه بخشی از برنامه چند ده میلیونی و چه بسا فراتر از صد میلیونی واکسن مورد احتیاج کشور را قرار است تامین کند و علاوه بر آن، آیا اگر حد تنوع واکسن های مورد استفاده از میزانی فراتر رود، با توجه به عدم قطعیت هایی که در درجه موثر بودن هر واکسن وجود دارد، آیا این حد از تنوع، می تواند دستیابی به ایمنی عمومی را محقق سازد و آیا می توان به ارزیابی اثر بخشی هر واکسن امیدوار بود یا خیر؟

در خصوص واکسن های ساخت داخل که ظاهرا قرار است بار اصلی برنامه ایمنی عمومی را به دوش کشد، تنها اطلاعاتی بسیار پراکنده و آن هم به وسیله مصاحبه های مختلف افرادی که معلوم نیست چقدر به لحاظ اداری یا حرفه ای معتبر هستند، از صدا و سیما پخش می گردد که نمی توان تشخیص داد چقدر اغراق آمیز و چقدر واقعی است.

بعضا حتی در مصاحبه ها اعلام می گردد که ما قرار است صادرات واکسن به کشور های دیگر، حتی کشور های اروپایی هم داشته باشیم یا تعجب آورتر آنکه سفیر ما در یک کشور ناگاه اعلام می نماید که قرار است شصت میلیون واکسن به وسیله کشوری که در آن ماموریت دارد، تامین گردد. اطلاعی که به هیچ وجه مرجع اعلام آن، سفیر نیست؛ بنابراین تعیین نیست حد اعتبار خبر چه میزان است. از همه این ها می توان به این واقعیت تلخ توجهی مجدد کرد که طبیعتا رویکرد به کرونا نمی تواند جزیره ای جدا از شیوه مواجهه با دیگر مسائل باشد.

در کنار عدم قطعیت های بسیار زیاد اقتصادی و اقتصادی که داشتن یک چشم انداز حتی معیشتی را هم سخت نموده، عدم قطعیت سلامت، ناشی از ناتعیین بودن برنامه واکسیناسیون به طور آزاردهنده فشار به جامعه را افزون نموده است. انتشار یک برنامه اطمینان بخش که تعیین کند قرار است از چه تاریخی، با چه سرعتی و با چه برنامه ای از نظر گروه های هدف، واکسیناسیون انجام گردد، مطمئنا می تواند بر شدت پایبندی جامعه به پروتکل های بهداشتی به مقدار قابل توجهی اثرگذار باشد.

اگر گروهی از جامعه بداند که مثلا قرار است در ماه تعیینی از امسال یا حتی سال آینده، پیروز به دریافت واکسن گردد، یک امید موثر بر رفتار امروز خود پیدا خواهد نمود و این بر شدت گسترش بیماری و خروج از شرایط وخیم موجود اثر مثبت خواهد گذاشت و در مقابل، چنانچه به عنوان مثال، تعیین گردد که برنامه جامع واکسیناسیون، حداقل تا نیمه دوم سال 1401 اجرا نخواهد شد، چگونگی گذران امور درفاصله زمان حال تا مقطع ذکر شده، بسیار متفاوت از دوره طی شده از گذشته تا حال خواهد بود. اینکه هیچ اطلاع متعهدانه ای درمورد برنامه واکسیناسیون به مردم داده نمی گردد، بسیار آزاردهنده است.

با توجه به موارد نگران نماینده مطرح شده، اجرای پیشنهاد های ذیل را در شرایط وخیم موجود بیماری توصیه می کنم:

1- دولت محترم به جای بیان وعده های گوناگون شفاهی، در اسرع وقت در قالب یک بیانیه رسمی، برنامه جامع واکسیناسیون را از نظر نوع واکسن های مجاز، جدول زمانی تعداد، تاریخ و گروه هدف، همراه با پایبندی دقیق و کامل خود به آن اعلام کند. اعلام برنامه نشان دهنده وجود آن خواهد بود (چنانچه واقعا وجود داشته باشد) و انتشار آن در قالب بیانیه رسمی دولت، منعکس نماینده اهمیت موضوع از منظر دولت است.

2- زمان بندی تعیین شده در این برنامه تعیین خواهد نمود که خسارات و تلفات کرونا در ابعاد معادل میانگین 14 ماه گذشته تا چه زمانی استمرار خواهد داشت. می توان حدس زد که این دوره کوتاه نخواهد بود. اگر چنین باشد، بعضی کسب وکار ها و گروه های وسیعی از جامعه نخواهند توانست برای یک دوره طولانی دیگر همراه با استمرار فشار های اقتصادی ادامه حیات دهند؛ بنابراین چنانچه بازه دستیابی به ایمنی عمومی فراتر از بازه سال 1400 است، لازم خواهد بود که تهمیدات ویژه حمایتی در نظر گرفته گردد.

به عنوان مثال، اگر مذاکرات وین به پایان می رسد و گشایشی در امکان صادرات نفت حاصل می گردد، به جای پخش کردن این منابع در پروژه های متعدد که هیچ نفع عمومی بر آن ها متصور نیست، یک برنامه حمایتی برای جلوگیری از سقوط بخش عظیمی از جامعه به قعر فقر، در پی یک دهه رشد متوسط اقتصادی صفر، تورم مزمن فزاینده و بختک کرونا در نظر گرفته گردد.

3- چنانچه اقدامات پیشنهادی ذکرشده به هر دلیل امکان پذیر نباشد، شاید این رویکردی واقع بینانه باشد که در مباحثاتی که میان نامزد های انتخابات ریاست جمهوری درمی گیرد، به جای شعار هایی که به طور معمول، در ارتفاعات چندهزارپایی تخیلی نسبت به مسائل واقعی مردم از یک طرف و امکان پذیری تحقق آن ها از طرف دیگر، واقع شده است، توقعات را در این حد تنزل دهیم که هر کدام از نامزد ها به طور تعیین، خود را در برابر یک برنامه واکسیناسیون عمومی تعیین متعهد نمایند و بگویند که برای گذران معیشتی تا زمان نسبتا زیاد دستیابی به ایمنی عمومی چه برنامه غیرتورمی را می توانند به اجرا درآورند و اساسا، دوگانه واکسن/ معیشت به موضوع اصلی انتخابات تبدیل گردد؛ بنابراین شکل دریافت چنین مطالبه انتخاباتی از جانب فضای رسانه ای کشور، شاید بتواند، نفع حداقلی حفظ حیات را متوجه مردم سازد.

4- به عنوان یک اقدام مستقل درجهت تقویت سرمایه اجتماعی، سامانه تعیینی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی راه اندازی گردد و در آن، اطلاعات اجرای واکسیناسیون به طور دقیق و به واحد افراد، شامل شغل، سن، جنسیت، شماره کد اولویت (مثلا گروه اولویت 1، 2، 3، و...) دردسترس عموم مردم قرار گیرد. ذکر این نکته مهم است که اهمیت شفافیت در اطلاعات واکسیناسیون به تدریج بالا خواهد رفت؛ چرا که هم اکنون شایعات مربوط به اینکه چه کسانی پیروز به دریافت واکسن از چه نوعی و در چه زمانی شده اند به یک عامل دیگر منعکس نماینده ضعف شدید سرمایه اجتماعی تبدیل شده است.