1- افزایش سطح هورمون استرس در بدن

در این بازه زمانی، سطح کورتیزول (Cortisol) که به عنوان هورمون استرس شناخته می گردد، ممکن است افزایش یابد. اگر فردی دچار اضطراب مزمن باشد، بدنش در حالت هشدار باقی می ماند و این می تواند باعث بیدار شدن های مکرر در شب گردد. افرادی که دچار اضطراب (Anxiety) یا افسردگی (Depression) هستند، معمولاً در این ساعات از خواب می پرند و به سختی می توانند دوباره بخوابند.

2- تأثیر مسائل قلبی و نوسانات فشار خون بر خواب

عملکرد سیستم قلبی عروقی (Cardiovascular System) در طول شب تغییر می نماید و اگر فردی دچار مسائل قلبی باشد، ممکن است بین ساعت 2 تا 4 صبح از خواب بیدار گردد. نوسانات فشار خون (Blood Pressure Fluctuations) و تغییر در ریتم قلب (Heart Rhythm) می توانند باعث بیداری های مکرر شوند. افرادی که دچار فشار خون بالا (Hypertension) هستند، اغلب هنگام خواب افزایش فشار خون را تجربه می نمایند که می تواند منجر به خواب سبک و ناآرام گردد. تپش قلب (Palpitations) یا احساس ضربان نامنظم نیز می تواند فرد را از خواب بیدار کند، به خصوص اگر ناشی از آریتمی قلبی (Arrhythmia) باشد. آپنه خواب (Sleep Apnea) که با کاهش اکسیژن رسانی به مغز همراه است، می تواند فشار مضاعفی بر قلب وارد کند و باعث بیدار شدن های شبانه گردد. استرس و اضطراب نیز می توانند سیستم عصبی سمپاتیک را بیش از حد فعال نموده و فشار خون را افزایش دهند. رژیم غذایی نامناسب، مصرف الکل یا کافئین (Caffeine) پیش از خواب، ممکن است این علائم را تشدید کند. اگر بیدار شدن های شبانه با درد قفسه سینه، تنگی نفس یا سرگیجه همراه باشد، باید جدی گرفته شده و به وسیله پزشک آنالیز گردد. آنالیز الکتروکاردیوگرام (ECG) و نظارت بر فشار خون در طول شب می تواند به شناسایی علت این مشکل یاری کند.

3- افت قند خون و احتیاج بدن به تنظیم انرژی

کاهش سطح گلوکز (Glucose) در شب یکی از دلایلی است که می تواند باعث بیدار شدن افراد بین ساعت 2 تا 4 صبح گردد. بدن برای حفظ تعادل انرژی، هورمون آدرنالین (Adrenaline) ترشح می نماید که می تواند فرد را از خواب بیدار کند. این مشکل بیشتر در افرادی که دچار دیابت (Diabetes) یا افت قند خون (Hypoglycemia) هستند، دیده می گردد. اگر قبل از خواب مواد غذایی نامناسبی مصرف کنید، محتمل است در نیمه شب احساس گرسنگی یا ضعف کنید.

4- تغییرات در ریتم شبانه روزی بدن

ریتم شبانه روزی (Circadian Rhythm) نقش مهمی در تنظیم خواب دارد و هر گونه اختلال در آن می تواند باعث بیدار شدن در ساعات معینی از شب گردد. عواملی مانند کار در شیفت شب (Night Shift Work)، استرس بیش از حد و استفاده از نور آبی دستگاه های دیجیتال قبل از خواب، می توانند ساعت زیستی بدن را مختل نمایند. اگر مغز در این ساعات تصور کند که زمان بیداری فرا رسیده، می تواند باعث بی خوابی (Insomnia) گردد.

5- تأثیر مسائل گوارشی و ریفلاکس معده

مسائل گوارشی مانند ریفلاکس اسید معده (Gastroesophageal Reflux - GERD) می توانند علت دیگری برای بیدار شدن های شبانه باشند. زمانی که فرد دراز می کشد، اسید معده ممکن است به مری بازگردد و باعث ناراحتی گردد. این شرایط باعث احساس سوزش در قفسه سینه و بیدار شدن از خواب می گردد. مصرف غذاهای سنگین و چرب قبل از خواب می تواند این مشکل را تشدید کند.

6- کمبود منیزیم و اختلال در آرامش عضلات

منیزیم یکی از مهم ترین مواد معدنی برای تنظیم خواب است، زیرا نقش کلیدی در آرامش عضلات و کاهش استرس ایفا می نماید. کمبود این ماده باعث تحریک پذیری اعصاب و عضلات می گردد که می تواند فرد را از خواب بیدار کند. اگر فردی مرتباً بین ساعت 2 تا 4 صبح از خواب بیدار می گردد، ممکن است به علت سطح پایین منیزیم در بدن باشد. این کمبود می تواند باعث گرفتگی عضلات (Muscle Cramps)، بی قراری و حتی پرش های عضلانی شبانه (Nocturnal Muscle Twitching) گردد. مواد غذایی مانند مغزها، دانه ها، سبزیجات برگ سبز و شکلات تلخ حاوی منیزیم هستند. اگر فردی این مواد را در رژیم غذایی خود نداشته باشد، ممکن است بدنش نتواند به درستی وارد مرحله خواب عمیق گردد. بعلاوه، استرس مزمن باعث کاهش سطح منیزیم در بدن می گردد که می تواند به بی خوابی و بیدار شدن های مکرر منجر گردد. در بعضی موارد، مصرف مکمل های منیزیم می تواند به بهبود کیفیت خواب یاری کند. اما قبل از مصرف هر نوع مکمل، بهتر است با پزشک مشورت گردد.

7- دمای نامناسب محیط خواب و تأثیر آن بر کیفیت خواب

دمای اتاق تأثیر مستقیمی بر کیفیت خواب دارد و اگر اتاق بیش از حد گرم یا سرد باشد، ممکن است فرد بین ساعت 2 تا 4 صبح بیدار گردد. بدن هنگام خواب دمای خود را کاهش می دهد تا فرآیند ترمیم و استراحت را بهینه کند. اگر محیط خیلی گرم باشد، بدن قادر نخواهد بود دمای مناسب برای خواب عمیق را حفظ کند. برعکس، اگر دمای اتاق بیش از حد پایین باشد، ممکن است باعث لرزیدن و اختلال در خواب گردد. محققان پیشنهاد می نمایند که دمای ایده آل اتاق خواب بین 18 تا 22 درجه سانتی گراد (64-72°F) باشد. استفاده از لباس خواب مناسب، تنظیم دمای اتاق و تهویه مناسب می تواند به خواب بهتر یاری کند. اگر بدن برای تنظیم دما انرژی بیشتری مصرف کند، ممکن است در میانه شب از خواب بیدار شوید. بعلاوه، استفاده از لحاف های سنگین می تواند به بعضی افراد حس امنیت و آرامش بیشتری بدهد. این موضوع به ویژه برای افرادی که دچار اضطراب شبانه (Nighttime Anxiety) هستند، اهمیت دارد.

8- تأثیر اختلالات تیروئید بر خواب شبانه

عملکرد غده تیروئید می تواند به طور مستقیم بر چرخه خواب تأثیر بگذارد. پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) می تواند باعث افزایش ضربان قلب، تعریق شبانه و احساس گرما گردد که همگی منجر به بیدار شدن در نیمه شب می شوند. برعکس، کم کاری تیروئید (Hypothyroidism) ممکن است باعث خستگی مفرط و خواب آلودگی مداوم گردد اما در عین حال، فرد را در نیمه شب از خواب بیدار کند. تغییرات در سطح هورمون تیروکسین (Thyroxine - T4) و تری یدوتیرونین (Triiodothyronine - T3) می تواند باعث بی قراری ذهنی و جسمی در شب گردد. افرادی که بدون علت معینی از خواب بیدار می شوند و همراه با آن دچار اضطراب، تپش قلب یا تغییرات وزن ناگهانی هستند، بهتر است سطح هورمون های تیروئید خود را آنالیز نمایند. یکی دیگر از نشانه های اختلالات تیروئید، تعریق شبانه بیش از حد (Excessive Night Sweats) است که خواب را مختل می نماید. رژیم غذایی مناسب و مدیریت استرس می تواند در تنظیم عملکرد تیروئید نقش مهمی داشته باشد. بعلاوه، آزمایش خون ساده می تواند معین کند که آیا عملکرد تیروئید عامل اصلی این اختلال خواب است یا خیر.

9- اثرات جانبی مصرف داروهای خاص

بعضی از داروها می توانند باعث بیدار شدن بین ساعت 2 تا 4 صبح شوند، زیرا بر عملکرد مغز و بدن در حین خواب تأثیر می گذارند. داروهای ضدافسردگی مانند SSRIها (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors) می توانند در بعضی افراد باعث خواب های سبک و بیدار شدن های مکرر شوند. بعلاوه، داروهای فشار خون (Blood Pressure Medications) ممکن است سطح الکترولیت های بدن را تغییر دهند که به بی خوابی و بیدار شدن های شبانه منجر می گردد. بعضی از مسکن ها و ضدالتهاب ها نیز ممکن است بر سیستم عصبی تأثیر گذاشته و باعث خواب منقطع (Fragmented Sleep) شوند. از سوی دیگر، داروهای ادرارآور (Diuretics) که برای فشار خون بالا یا مسائل کلیوی تجویز می شوند، ممکن است باعث احتیاج به دفع ادرار در نیمه شب شوند. اگر فردی اخیراً داروی جدیدی مصرف نموده و دچار بیدار شدن های شبانه شده است، بهتر است این موضوع را با پزشک خود مطرح کند. گاهی اوقات تغییر زمان مصرف دارو یا جایگزینی آن با دارویی دیگر می تواند مشکل را حل نماید.

10- تأثیر آلودگی صوتی و نویزهای محیطی

حتی زمانی که به نظر می رسد محیط ساکت است، آلودگی صوتی می تواند به طور نامحسوس بر کیفیت خواب تأثیر بگذارد. صداهای ناگهانی مانند عبور خودروها، پرواز هواپیماها، صدای حیوانات یا حتی خرناس شریک زندگی ممکن است باعث بیدار شدن بین ساعت 2 تا 4 صبح گردد. مغز در طول خواب همچنان به پردازش صداها ادامه می دهد و اگر یک صدای غیرمنتظره به مقدار کافی بلند باشد، می تواند فرد را از خواب بیدار کند. نویز سفید (White Noise) یا صداهای طبیعت مانند صدای باران یا موج دریا می توانند به کاهش اثرات این نویزها یاری نمایند. بعضی افراد با گوش دادن به موسیقی آرامش بخش قبل از خواب می توانند مغز خود را برای خواب عمیق آماده نمایند. بعلاوه، استفاده از پرده های ضخیم یا پنجره های دوجداره می تواند آلودگی صوتی را کاهش دهد. قرار دادن گوشی های مخصوص خواب یا هدفون های ضد نویز نیز می تواند به بهبود کیفیت خواب یاری کند. توجه به این نکته که کیفیت خواب به مقدار مدت زمان خواب مهم است، می تواند راهی برای یافتن علت بیدار شدن های مکرر باشد.